Հայաստանում թափոնների կառավարման նորարարություններ. խելացի աղբ, թղթի վերամշակման ավտոմատացում և վերամշակված պլաստիկից պատրաստված սալիկներ
Քանի որ աղբավայրերը լցվում են, և էկոհամակարգերը տուժում են, վերամշակման նոր տեխնոլոգիաներ են ի հայտ գալիս, որոնք հույսի շող են տալիս թափոնների աղտոտման դեմ պայքարում: Դրանք ոչ միայն անդրադառնում են աճող բնապահպանական խնդրին, այլև հնարավորություն են տալիս պահպանել ռեսուրսները, նվազեցնել շրջակա միջավայրի վրա ազդեցությունը և ստեղծել շրջանաձև տնտեսություն:
«Խելացի» աղբաման
Տանկերի տեսակավորում. Լուսանկարը՝ ISSD
Բավականին անսովոր էր 2017 թվականին «Նորարար լուծումներ հանուն կայուն համայնքային զարգացման» (ISSD) հասարակական կազմակերպության գաղափարը՝ Արենիի գինու փառատոնի տարածքում տեսակավորող տանկեր տեղադրել։
— Հայաստանում շատ աղտոտված վայրեր կան՝ գետեր, լճեր։ Որտեղ փոս է, այնտեղ աղբի կույտեր կան։ Մեր նպատակն էր նվազեցնել շրջակա միջավայրի վրա մարդու ազդեցությունը և երկրում զարգացնել շրջանաձև տնտեսություն, — ասում է ISSD-ի համահիմնադիր և նախագահ Մխիթար Ավետիսյանը: Եվ նա խոստովանում է, թե ինչպես սկզբում պետք է հաղթահարեր մարդկանց դիմադրությունը, ովքեր ասում էին, թե «սա հայերի համար չէ»։
Կազմակերպությունը մասնագիտացած է տեսակավորող տարաների տեղադրման գործում և մինչ այժմ դրանցով համալրել է 400 գրասենյակ և 200 դպրոց։ Շաբաթը մեկ անգամ աշխատակիցները այնտեղից վերցնում են տեսակավորված աղբը և տեղափոխում իրենց մշակման արտադրամաս: Հավաքված հումքից այնտեղ արտադրվում են գնդիկավոր գրիչներ և քանոններ։ Կազմակերպությունը դրանցից մի քանիսը նվիրում է դպրոցներին, իսկ մի մասը վաճառում։
Մխիթար Ավետիսյանը. Լուսանկարը՝ ISSD
Տեսակավորող տարաներ են տեղադրված 400 գրասենյակներում և 200 դպրոցներում։
Լուսանկարը՝ ISSD
— Մենք հասկացանք մի բան. որպեսզի թափոնների վերամշակումն աշխատի Հայաստանում, պետք է լինեն նորարարական լուծումներ, այլապես մարդկանց վերապատրաստելը շատ դժվար կլինի, — ասում է «SmartApaga» ընկերության նախկին համատնօրեն Հայկ Ղազարյանը։
Հայկ Ղազարյանը։ Լուսանկարը՝ SmartApaga
Նա համոզված է, որ հայերին պետք է խրախուսել աղբը տեսակավորելու հարցում։
Հայկը օրինակ է բերում 30 լիտր տարողությամբ «խելացի» աղբամանի տեխնոլոգիան, որը թույլ է տալիս պարզել, թե ով է աղբը թափում, ինչ որակի աղբ է, և մարդուն միավորներ է տալիս։ Հավաքելով որոշակի քանակ՝ քաղաքացին կարող է ստանալ, օրինակ, յոգայի անվճար պարապմունքներ կամ զեղչեր դեպի բնություն ճամփորդությունների ժամանակ։
Հայկը օրինակ է բերում 30 լիտր տարողությամբ «խելացի» աղբամանի տեխնոլոգիան, որը թույլ է տալիս պարզել, թե ով է աղբը թափում, ինչ որակի աղբ է, և մարդուն միավորներ է տալիս։ Հավաքելով որոշակի քանակ՝ քաղաքացին կարող է ստանալ, օրինակ, յոգայի անվճար պարապմունքներ կամ զեղչեր դեպի բնություն ճամփորդությունների ժամանակ։
«Խելացի» աղբաման: Լուսանկարը՝ SmartApaga
Խելացի աղբամանն ունի ճշգրիտ ավտոմատ ամբողջական հայտնաբերում՝ օգտագործելով ուլտրաձայնային տեխնոլոգիա, Wi-Fi, եզակի QR կոդեր և պատկերների ճանաչման հնարավորություններ, թափոնների որակ, քաշի վրա հիմնված խաղացում՝ վերամշակման համայնքների և անհատների համար, պարզ կամ սենսորային LCD էկրան՝ վիճակագրությանը հետևելու և խաղերի նպատակների համար, ինչպես նաև USB պորտեր, որոնք կարող են օգտագործվել արագ լիցքավորման համար։
Առաջին խելացի աղբարկղը Երևանում, 2019թ. Լուսանկարը՝ SmartApaga
Սակայն այս հավակնոտ նախագիծն անցյալում է։ Ընկերությունը լքել է այն անհաջող փորձից հետո, երբ Երևանում տեղադրված թանկարժեք սարքը տեղի բնակիչներից մեկը լցրել է արգելված նյութով։ Տեղադրման վերանորոգումն անիրագործելի էր:
Թափոն թղթի հավաքման Tapon.am հավելված
Սա մի ծրագիր է, որն օգնում է մարդկանց հավաքել և առաքել թափոնների թուղթ:
Լուսանկարը՝ Tapon.am
2020 թվականին թափոնների կառավարման թվային տեխնոլոգիաների ոլորտում հայտնվեց ևս մեկ ստարտափ՝ Tapon.am։ Սա մի ծրագիր է, որն օգնում է մարդկանց հավաքել և առաքել թափոնների թուղթ: Այն ստեղծվել է «Grand Master» ընկերության կողմից, որն արտադրում է ծալքավոր փաթեթավորում։ Նա հաշվի է առել այն հանգամանքը, որ ամեն տարի Հայաստանի աղբավայրերում հայտնվում է մոտ 58 հազար տոննա թուղթ։
Tapon.am-ի բեռնատարը կմոտենա նրա մոտ և կվերցնի մակուլատուրան: Լուսանկարը՝ Tapon.am
Օգտատիրոջը խնդրում են ներբեռնել հավելվածը, գրանցվել և օպերատորներին տեղեկացնել կուտակված թղթի թափոնների մասին։ Tapon.am-ի բեռնատարը կմոտենա նրա մոտ և կվերցնի մակուլատուրան՝ յուրաքանչյուր կիլոգրամի համար TapPoint միավորներ շնորհելով: Միաժամանակ ստարտափը պարբերաբար հրապարակում է բնապահպանական խնդիրների լուծմանն ուղղված սոցիալապես շահավետ ծրագրերի ցանկ։ Բաժանորդները հնարավորություն են ստանում քվեարկել դրանցից մեկի օգտին։ Իսկ ամենաշատ ձայն հավաքածը շուտով իրականություն է դառնում։
Ստարտափը ուսանողների շրջանում խթանում է թափոնների տեսակավորման և վերամշակման մշակույթը: Լուսանկարը՝ Tapon.am
Բացի այդ, Tapon.am-ը կրթական ծրագրեր է իրականացնում տարբեր ուսումնական հաստատություններում՝ նպաստելով աղբի տեսակավորման և վերամշակման մշակույթի տարածմանը ուսանողների և այլոց շրջանում: Այսօր Հայաստանում այս թեմայի նկատմամբ մեծ հետաքրքրություն կա։
Լուսանկարը՝ Tapon.am
Վերակենդանացման արժանի նախագիծ
Բայց եթե հետ շրջեք, ապա 2004 թվականի ապրիլի 28-ին հիմնադրված Urban հիմնադրամն առաջինն էր, որ տեղադրեց աղբի տեսակավորման տարաներ Հայաստանում։ Հիմնադրամի ծրագրերի համահեղինակ Սամվել Նազարյանը հպարտությամբ խոսում է անցյալի հաջողությունների մասին։
«Urban Foundation»-ն առաջարկել է արտադրանք պատրաստել պոլիմերային-ավազի կոմպոզիտներից, որտեղ հիմնական նյութը բարձր և ցածր խտության պոլիէթիլենն է: Կազմակերպության լուսանկարը
2010 թվականին Հայաստանի մարզեր գործուղումների ժամանակ «Ուրբան»-ի աշխատակիցները տեսել են, թե որքան են աղտոտված տարածքները պլաստիկ թափոններով։ Որոշումը հասունացել է՝ Լոռու մարզի Ալավերդի քաղաքում տեղադրել աղբատարեր. Սկզբում դրանք նախատեսված էին միայն PET շշերի համար։ Այն ժամանակ տեղադրվել էր ընդամենը 18 աղբաման։ Իսկ այսօր միայն «Ուրբան» հիմնադրամի կողմից տեղադրված դրանց թիվը Հայաստանի տարբեր համայնքներում հասնում է 1000-ի։
Տեխնոլոգիան փորձարկվել է Սյունիքի մարզի Կապան քաղաքի գործարանում։
Լուսանկարը՝ «Urban Foundation»-ի
Ալավերդցիները լրջորեն են վերաբերվել խնդրին՝ առևտրային և արտադրական օբյեկտներից հումք են հավաքում, իսկ խանութներից՝ վերամշակման համար սննդի փաթեթավորում։ Այսպես շուտով ՄԱԿ-ի զարգացման ծրագրի շնորհիվ բեռնարկղերի թիվն ավելացավ։ Բայց ի՞նչ անել առանձին հավաքված պլաստիկ թափոնների հետ։ 2010 թվականին Երևանում գործել է PET շշերի վերամշակման արտադրամաս։ Քաղաքի հիմնադրամն ավելի հեռուն գնաց և առաջարկեց նորարարություն՝ պոլիմերային-ավազի կոմպոզիտներից արտադրանքի արտադրության տեխնոլոգիա, որտեղ հիմնական նյութը բարձր և ցածր խտության պոլիէթիլենն է: Այն «փորձարկվել» է Սյունիքի մարզի Կապան քաղաքի գործարանում։
Պլաստիկը խառնվում է ավազի և գունավոր փոշու հետ՝ ստեղծելով սալիկներ և սալիկներ:
Լուսանկարը՝ «Urban Foundation»-ի
Պլաստմասը ավազի և գունավոր փոշու խառնելով՝ տեխնոլոգները ձեռք են բերել Կապան համայնքի համար անհրաժեշտ շինանյութերը։ Դրանք հիմնականում սալիկներ ու սալիկներ են, որոնք օգտագործվում են կանգառների տանիքների, այգիներում կառուցված տաղավարների, հանգստի գոտիների համար և այլն։
Պոլիէթիլենը կազմում է վերջնական արտադրանքի միայն 25%-ը, մնացածը ավազն է (74%) և գունավոր պիգմենտը (1%)։ Ապրանքը ունի բարձր տեխնիկական բնութագրեր և նույնիսկ ավելի ամուր է, քան սովորական սալիկները, բայց միևնույն ժամանակ, առկա արտադրական հումքի շնորհիվ, այն շատ ավելի էժան է, քան դասական տարբերակները:
Պոլիէթիլենը կազմում է վերջնական արտադրանքի միայն 25%-ը, մնացածը ավազն է (74%) և գունավոր պիգմենտը (1%)։ Ապրանքը ունի բարձր տեխնիկական բնութագրեր և նույնիսկ ավելի ամուր է, քան սովորական սալիկները, բայց միևնույն ժամանակ, առկա արտադրական հումքի շնորհիվ, այն շատ ավելի էժան է, քան դասական տարբերակները:
Ապրանքը ունի բարձր տեխնիկական բնութագրեր։ Լուսանկարը՝ «Urban Foundation»-ի
2017 թվականին մեկնարկած նախագիծն ավարտվել է 2019 թվականին։ Նրան աջակցել է Եվրոպական հանձնաժողովի հայաստանյան գրասենյակը։ Սամվել Նազարյանի խոսքով՝ ֆինանսավորման դեպքում միշտ կարող եք վերադառնալ նախկին զարգացումներին. Եվ պարզվում է, որ այս տեխնոլոգիայով հետաքրքրվել են Վանաձորի ու Գյումրիի քաղաքապետարանները։ Նրանք ցանկանում են նմանատիպ ծրագրեր իրականացնել երկրի հյուսիսային հատվածում։