Տասնյակ շրջանավարտներ վերապատրաստման ծրագրեր են ավարտել TNAC կրթական կենտրոնում
«Կանաչների» շարժումը Հայաստանում միայն թափ է հավաքում։ Նրա առաջամարտիկներից կարելի է հանգիստ անվանել Հռիփսիմե Մկրտչյանը՝ «EcoWaste» նախաձեռնության հեղինակը։ Ամեն ինչ սկսվեց 2018 թվականին, երբ նա պարզեց, թե որքան թուղթ է նետում աղբարկղը։
«EcoWaste» հասարակական կազմակերպությունը բազմաթիվ բնապահպանական նախաձեռնություններ է իրականացրել
— Ես ընկերներիս կոչ արեցի, որ իրենց հավաքած մակուլաթղթերը հանձնեն վերամշակման, — ասում է Հռիփսիմեն։ — Սոցցանցերում կոչ գրեցի, որին սկսեցին արձագանքել տարբեր մարդիկ։ Երևանում մեզ միացել են բազմաթիվ քաղաքացիներ։ Ամիսը մի քանի անգամ դրամահավաքներ էինք կազմակերպում։ Մարդիկ արդեն գիտեին, թե երբ և որտեղ պետք է հանձնել մակուլատուրան։ Դա սովորություն է դարձել։
Շարժմանը միացան տարբեր կազմակերպություններ, և շատ շուտով մայրաքաղաքում թևավոր դարձավ «Թուղթը աղբ չէ» արտահայտությունը։
Մասնագիտությամբ ֆիզիկոս Հռիփսիմե Մկրտչյանը մեծ ցանկություն ուներ Հայաստանը մաքրել աղբակույտերից՝ աղբավայրից փրկելով բոլոր վերամշակվող իրերն ու նյութերը։ Նա սկսել է դիմել պատկան մարմիններին, սակայն պատասխան չի ստացել։
Մասնագիտությամբ ֆիզիկոս Հռիփսիմե Մկրտչյանը մեծ ցանկություն ուներ Հայաստանը մաքրել աղբակույտերից՝ աղբավայրից փրկելով բոլոր վերամշակվող իրերն ու նյութերը։ Նա սկսել է դիմել պատկան մարմիններին, սակայն պատասխան չի ստացել։
— Մինչ այդ ես չէի պատկերացնում, թե ինչ է կատարվում Հայաստանում աղբի վերամշակման ոլորտում։ Սկսեցի տեղեկություններ փնտրել, ընկերները միացան ինձ։ Ամեն օր նոր բան էինք սովորում, և այս գործընթացը դեռ շարունակվում է, — պատմում է Հռիփսիմեն։
«Թուղթն աղբ չէ» քաղաքացիական արշավը մեծ թափ ստացավ, աճեց վերամշակող գործարաններ ուղարկվող թափոնների քանակը։ Մարդիկ սկսեցին նվիրատվություններ անել, որոշակի գումար կուտակվեց։ Իսկ 2018 թվականին Հռիփսիմեն և նրա համախոհները գրանցեցին իրենց նախաձեռնությունը որպես «EcoWaste» հասարակական կազմակերպություն։
Հերթը հասել էր պլաստիկին։ «EcoWaste»-ը պայմանագիր կնքեց վերամշակման գործարանի հետ և հայտարարեց պլաստիկ թափոնների հավաքման մասին:
Հերթը հասել էր պլաստիկին։ «EcoWaste»-ը պայմանագիր կնքեց վերամշակման գործարանի հետ և հայտարարեց պլաստիկ թափոնների հավաքման մասին:
Ամեն ինչ սկսվեց «Թուղթը թափոն չէ» քաղաքացիական արշավից
— Այս ամենի մեջ ամենալավ բանը ժողովրդի վստահությունն էր։ Նախագիծը համախմբեց ավելի քան 40 կամավորների և դարձավ մարդկանց ու պրոցեսորներին կապող բացակա օղակը, — Հռիփսիմեն չի թաքցնում իր ուրախությունը։
Կազմակերպության անդամներն անմիջականորեն ներգրավված են եղել հավաքված աղբի տեսակավորմանը, քաղաքացիներին մանրամասն բացատրել, թե որ իրերը և ինչ վիճակում չեն պիտանի հետագա մշակման համար։ «EcoWaste»-ի գործունեությանն աջակցել է Երևանի քաղաքապետարանը` հատկացնելով դրամաշնորհ: Այդ միջոցների համար թիմը վեց ամիս շարունակ պարբերաբար աղբահանություն է կազմակերպել մայրաքաղաքի Դավթաշեն վարչական շրջանում։
19 800
պլաստիկ
կգ
134 500
Ընդհանուր առմամբ, նախաձեռնության տարիների ընթացքում վերամշակվել է:
թուղթ
4300
կգ
12 200
կգ
պոլիէթիլենային տոպրակ
ապակի
կգ
Բոլոր տեսակի թափոններ, որոնք վերամշակումից հետո երկրորդ կյանք են ստացել, հավաքվել են Green Shop կայքում և դրվել վաճառքի։
«EcoWaste» ծրագիրը շարունակվում է։ Երևանի երկու թաղամասերում՝ Աջափնյակում և Դավթաշենում, քաղաքապետարանը տեսակավորող տարաներ է տեղադրել։
«EcoWaste» ծրագիրը շարունակվում է։ Երևանի երկու թաղամասերում՝ Աջափնյակում և Դավթաշենում, քաղաքապետարանը տեսակավորող տարաներ է տեղադրել։
Առանց էկոկրթության՝ ոչինչ
Լյուսինե Կարապետյանը համոզված է, որ առանց բնապահպանական կրթության հեռու գնալ չի կարելի, իսկ բնակչությանը մանկուց պետք է բացատրել որոշակի քայլերի նշանակությունը։
— Քչերն են հավատում, որ մեկ մարդուց ինչ-որ բան կարող է փոխվել։ Բայց մենք մեծացնում ենք սերունդ, որը կարող է գործել այնպես, որ նվազեցնի շրջակա միջավայրի վնասը: Բնապահպանական կրթությունը նպաստում է կայուն զարգացմանը, — կարծում է նա։
TNAC կրթական կենտրոնը, որը հիմնադրվել է 2019 թվականին, դեռ հաջողությամբ է գործում։
Վայոց ձորի մարզի իր հայրենի Վայք քաղաքում Լուսինեն բացել է «Solution HUB» հասարակական կազմակերպությունը, որը կենտրոնացած է բնապահպանական կրթության վրա։ Իր դասընթացների ընթացքում երկրի տարբեր մարզերի երեխաներն ու երիտասարդները սովորում են, թե ինչպես ճիշտ տեսակավորել աղբը, պարզել, թե ինչ հետևանքներ ունի պլաստիկ թափոններով աղտոտվածությունը բնության և մարդկանց վրա, քննարկել բնապահպանական այլ խնդիրներ և ինչպես ներգրավել լրատվամիջոցներին դրանց լուսաբանման մեջ, գնալ բնությունը։
Ավելի քան 350 մարդ մինչ այժմ վերապատրաստվել է Impact HUB ծրագրերի վերաբերյալ: Եվ դա արդեն տալիս է իր պտուղները. «2016-2017-ի իմ շրջանավարտները տեսակավորում են աղբը, փոխում իրենց ապրելակերպը և նվազեցնում իրենց էկոլոգիական հետքը», — հպարտությամբ ասում է Լուսինեն։
Ավելի քան 350 մարդ մինչ այժմ վերապատրաստվել է Impact HUB ծրագրերի վերաբերյալ: Եվ դա արդեն տալիս է իր պտուղները. «2016-2017-ի իմ շրջանավարտները տեսակավորում են աղբը, փոխում իրենց ապրելակերպը և նվազեցնում իրենց էկոլոգիական հետքը», — հպարտությամբ ասում է Լուսինեն։
«Առանց բնապահպանական ակտիվության չի կարող լինել ակտիվ քաղաքացիություն»
Ահա թե ինչ է պատմել Լյուսինա Կարապետյանն իր մասին.
— Ես ղեկավարում եմ TNAC երիտասարդական կենտրոնը և Solution Hub հասարակական կազմակերպությունը: 2016 թվականից մասնակցում եմ երիտասարդների հզորացման ծրագրերին և կրթական ծրագրերին, որոնց մեծ մասն ուղղված է բնապահպանական կրթությանը։
2015 թվականին տեղափոխվել է Երևան՝ համալսարանում ուսումը շարունակելու։ Բայց նա չկորցրեց կապերը հայրենի Վայքի հետ։ 2016 թվականին մասնակցեցի էկո-դպրոցին, որից հետո որոշեցի, որ Վայքում նույնպես պետք է փոքրիկ կրթական նախագիծ կազմակերպվի։ Անվանումը որոշեցինք՝ TNAC (դասընթացներ ոչ ֆորմալ կրթության և ակտիվ քաղաքացիության համար): Բնապահպանական կրթության, կայուն զարգացման և զրոյական թափոնների վերաբերյալ դասընթացներ են մշակվել, բայց ֆինանսավորում չի եղել։
-Գումար չկար անգամ մասնակիցների կացարանի համար, ուստի մտքովս անցավ հյուրընկալող ընտանիքների մոդելի ներդրման գաղափարը։ Այս գաղափարը շատ տարածված է աշխարհում, մենք ինքներս որպես հյուր եղել ենք տարբեր երկրներում, բայց Հայաստանում նման պրակտիկա չկար։ Առաջին TNAC դասերի վրա ոչինչ չի ծախսվել։ Իսկ 2019 թվականին հիմնել ենք հասարակական կազմակերպություն և երիտասարդական կենտրոն և մինչև հիմա հաջողությամբ աշխատում ենք։
Վայքից սկսել եմ մի պատճառով։ Այո, կան ծանոթություններ, ենթակառուցվածքներ, ավելի հեշտ է ցանկացած միջոցառում անցկացնել, բայց դա միակ պատճառը չէ։ Երբ պատանի էի, Վայոց ձորում, առավել ևս՝ Վայքում, ինքնադրսևորվելու և կամավոր աշխատելու հնարավորություններ չկային։ Եվ, մեծանալով, որոշեցի այդպիսին ստեղծել վայոց ձորի երիտասարդության համար։ Երեխաների համար նախատեսված ցանկացած ծրագրի անբաժանելի մասն է բնապահպանական կրթությունն ու գործունեությունը: Առանց բնապահպանական ակտիվության չի կարող լինել ակտիվ քաղաքացիություն։ Վայոց ձորի ենթակառուցվածքները զարգացած չեն, և քաղաքացիները նոր են սկսում հասկանալ, որ փողոցում աղբ նետելը վատ է։ Քաղաքով հոսել է շատ աղտոտված գետ, որը սկիզբ է առնում Սյունիքի մարզից և հասնում մինչև Սևանա լիճ։ Մոտակա շրջանների բնակիչները աղբ են թափել դրա մեջ։ Երբ 7-8-րդ դասարանում ինձ հարցնում էին, թե ինչ խնդիր կա իմ համայնքի հետ, ես միշտ պատասխանում էի, որ դա աղբն է: Ինձ ընդհանրապես դուր չէր գալիս ճանապարհին աղբ տեսնել կամ աղբը գետը նետող մարդիկ։
Ես ծնվել եմ բազմազավակ ընտանիքում, 7 հոգի էինք։ Մենք ունեինք փոքրիկ այգի, ճուտիկներ և այլն։ Եվ մենք առավելագույնս օգտագործում էինք ամեն ինչ՝ շորերը դեն չէին շպրտվում, մինչև չմաշվեին, ուտելիքը երբեք աղբարկղում չէր հայտնվում, այլ գնում էր հավերին կեր։ Ինչ-որ պահի դա իմ ուղեղում ձևավորվեց որպես ապրելակերպ: Ինձ համար «մեծ ընտանիք» և «քիչ ծախսել» հասկացությունները փոխկապակցված են։ Բացի այդ, ես պարզապես չեմ սիրում պլաստիկ, պոլիէթիլեն, աղբ:
TNAC դասընթացները տևում են 5-7 օր ամռանը, երբ ուսանողները կամ դպրոցականները արձակուրդում են: Նրանք հյուրանոցներում չեն ապրում, քանի որ դա հակասում է մեր առաքելությանը, այլ մնում են հյուրընկալող ընտանիքներում։ Այդ օրերի ընթացքում մասնակիցները ծանոթանում են 5 թեմաների՝ վերաօգտագործում, կրճատում, վերամշակում, վերաիմաստավորում, կոմպոստ - «5R» (անգլերենից): Ամեն օր նվիրված է դրանցից մեկին: Հայաստանում սովորաբար այս ոլորտում տարբեր նախաձեռնություններից շատ հյուրեր ենք ունենում։ TNAC դասընթացներում մենք փորձում ենք ավելի քիչ թափոններ արտադրել, լինել կենսակայուն և տեսակավորել թափոնները: Վերջին օրը մենք այցելում ենք կոմպոստացման վայր և սովորում, թե ինչպես պատրաստել կոմպոստ օրգանական թափոններից:
Մենք երբեք չենք կորցնում մեր շրջանավարտների հետ կապը և տեսնում ենք, որ կյանքի հանդեպ նրանց մոտեցումները շատ են փոխվում։ Շատերը սկսում են փոքրիկ նախագիծ, օրինակ՝ թղթի վերամշակում։ Ու թեև ես սիրում եմ կրկնել, որ կրթության ազդեցությունը տեսանելի է սերնդից հետո, մենք արդեն նկատում ենք այս արդյունքները։
2016-2022 թվականներին TNAC ծրագրերին ,ասնակցել է 220 երիտասարդ։ Ինձ չի դադարում զարմացնել, թե քանի երեխա է դիմում, երբ հայտարարում ենք գրանցման սկիզբը ամառային դասընթացին: Նախկինում շատ տեղերում եմ աշխատել, նույնիսկ ՄԱԿ-ում, և պետք է ասեմ, որ 250-300 դիմումը շատ է, հատկապես Վայոց ձորում, որտեղ մասնակցության տոկոսը բավականին ցածր է։
Միգուցե այս ոգևորությունը պայմանավորված է նրանով, որ մենք հնարավորինս հետաքրքիր ենք դարձնում մեր ծրագրերը: Եվ ամենակարևորը, մենք երիտասարդներին ներշնչում ենք, որ աշխարհը կախված է մեկ մարդուց, և այդ մարդն ինքը երիտասարդն է։ Եվ նրանք հավատում են, քանի որ դա ճիշտ է: Ինչո՞ւ օզոնային անցքի մասին այլևս շատ չի խոսվում։ Քանի որ որոշ միջոցներ արդյունք են տվել, և օզոնային անցքը այլևս հրատապ խնդիր չէ, այն փակվում է: Մենք պետք է նույն պրակտիկան կիրառենք պլաստիկի նկատմամբ, որպեսզի երեխաներն ու երիտասարդները հասկանան, որ այդ խնդիրըլուծելը մեր ապագան է։ Մեր ընտանիքում ամեն ինչ առավելագույնս օգտագործվում էր, ոչ այն պատճառով, որ այն էկոլոգիապես մաքուր է, հաստատված է Միլանի և Փարիզի ժողովների կողմից, ոչ։ Ուղղակի այդպես ապրելն ավելի էժան ու շահավետ էր։ Երիտասարդներին միշտ օրինակ ենք տալիս՝ պլաստիկ շշով ջուր գնելիս ջրի համար չես վճարում, քանի որ Հայաստանի մեծ մասում ծորակի ջուրը խմելու է, այլ պլաստիկ տարայի համար, որը մի քանի րոպեում դեն ես նետում։ Դուք փող եք նետում աղբարկղը: Նման հաղորդագրություններով մենք շփվում ենք դեռահասների հետ, նրանք հետաքրքրվում են։ Իսկ պատանեկության տարիներին դուք ավելի շատ հավատում եք ինքներդ ձեզ, քան որպես մեծահասակ: Երիտասարդները հավատում են, որ եթե ինչ-որ բան սկսի փոխվել, անպայման կփոխվի։
2015 թվականին տեղափոխվել է Երևան՝ համալսարանում ուսումը շարունակելու։ Բայց նա չկորցրեց կապերը հայրենի Վայքի հետ։ 2016 թվականին մասնակցեցի էկո-դպրոցին, որից հետո որոշեցի, որ Վայքում նույնպես պետք է փոքրիկ կրթական նախագիծ կազմակերպվի։ Անվանումը որոշեցինք՝ TNAC (դասընթացներ ոչ ֆորմալ կրթության և ակտիվ քաղաքացիության համար): Բնապահպանական կրթության, կայուն զարգացման և զրոյական թափոնների վերաբերյալ դասընթացներ են մշակվել, բայց ֆինանսավորում չի եղել։
-Գումար չկար անգամ մասնակիցների կացարանի համար, ուստի մտքովս անցավ հյուրընկալող ընտանիքների մոդելի ներդրման գաղափարը։ Այս գաղափարը շատ տարածված է աշխարհում, մենք ինքներս որպես հյուր եղել ենք տարբեր երկրներում, բայց Հայաստանում նման պրակտիկա չկար։ Առաջին TNAC դասերի վրա ոչինչ չի ծախսվել։ Իսկ 2019 թվականին հիմնել ենք հասարակական կազմակերպություն և երիտասարդական կենտրոն և մինչև հիմա հաջողությամբ աշխատում ենք։
Վայքից սկսել եմ մի պատճառով։ Այո, կան ծանոթություններ, ենթակառուցվածքներ, ավելի հեշտ է ցանկացած միջոցառում անցկացնել, բայց դա միակ պատճառը չէ։ Երբ պատանի էի, Վայոց ձորում, առավել ևս՝ Վայքում, ինքնադրսևորվելու և կամավոր աշխատելու հնարավորություններ չկային։ Եվ, մեծանալով, որոշեցի այդպիսին ստեղծել վայոց ձորի երիտասարդության համար։ Երեխաների համար նախատեսված ցանկացած ծրագրի անբաժանելի մասն է բնապահպանական կրթությունն ու գործունեությունը: Առանց բնապահպանական ակտիվության չի կարող լինել ակտիվ քաղաքացիություն։ Վայոց ձորի ենթակառուցվածքները զարգացած չեն, և քաղաքացիները նոր են սկսում հասկանալ, որ փողոցում աղբ նետելը վատ է։ Քաղաքով հոսել է շատ աղտոտված գետ, որը սկիզբ է առնում Սյունիքի մարզից և հասնում մինչև Սևանա լիճ։ Մոտակա շրջանների բնակիչները աղբ են թափել դրա մեջ։ Երբ 7-8-րդ դասարանում ինձ հարցնում էին, թե ինչ խնդիր կա իմ համայնքի հետ, ես միշտ պատասխանում էի, որ դա աղբն է: Ինձ ընդհանրապես դուր չէր գալիս ճանապարհին աղբ տեսնել կամ աղբը գետը նետող մարդիկ։
Ես ծնվել եմ բազմազավակ ընտանիքում, 7 հոգի էինք։ Մենք ունեինք փոքրիկ այգի, ճուտիկներ և այլն։ Եվ մենք առավելագույնս օգտագործում էինք ամեն ինչ՝ շորերը դեն չէին շպրտվում, մինչև չմաշվեին, ուտելիքը երբեք աղբարկղում չէր հայտնվում, այլ գնում էր հավերին կեր։ Ինչ-որ պահի դա իմ ուղեղում ձևավորվեց որպես ապրելակերպ: Ինձ համար «մեծ ընտանիք» և «քիչ ծախսել» հասկացությունները փոխկապակցված են։ Բացի այդ, ես պարզապես չեմ սիրում պլաստիկ, պոլիէթիլեն, աղբ:
TNAC դասընթացները տևում են 5-7 օր ամռանը, երբ ուսանողները կամ դպրոցականները արձակուրդում են: Նրանք հյուրանոցներում չեն ապրում, քանի որ դա հակասում է մեր առաքելությանը, այլ մնում են հյուրընկալող ընտանիքներում։ Այդ օրերի ընթացքում մասնակիցները ծանոթանում են 5 թեմաների՝ վերաօգտագործում, կրճատում, վերամշակում, վերաիմաստավորում, կոմպոստ - «5R» (անգլերենից): Ամեն օր նվիրված է դրանցից մեկին: Հայաստանում սովորաբար այս ոլորտում տարբեր նախաձեռնություններից շատ հյուրեր ենք ունենում։ TNAC դասընթացներում մենք փորձում ենք ավելի քիչ թափոններ արտադրել, լինել կենսակայուն և տեսակավորել թափոնները: Վերջին օրը մենք այցելում ենք կոմպոստացման վայր և սովորում, թե ինչպես պատրաստել կոմպոստ օրգանական թափոններից:
Մենք երբեք չենք կորցնում մեր շրջանավարտների հետ կապը և տեսնում ենք, որ կյանքի հանդեպ նրանց մոտեցումները շատ են փոխվում։ Շատերը սկսում են փոքրիկ նախագիծ, օրինակ՝ թղթի վերամշակում։ Ու թեև ես սիրում եմ կրկնել, որ կրթության ազդեցությունը տեսանելի է սերնդից հետո, մենք արդեն նկատում ենք այս արդյունքները։
2016-2022 թվականներին TNAC ծրագրերին ,ասնակցել է 220 երիտասարդ։ Ինձ չի դադարում զարմացնել, թե քանի երեխա է դիմում, երբ հայտարարում ենք գրանցման սկիզբը ամառային դասընթացին: Նախկինում շատ տեղերում եմ աշխատել, նույնիսկ ՄԱԿ-ում, և պետք է ասեմ, որ 250-300 դիմումը շատ է, հատկապես Վայոց ձորում, որտեղ մասնակցության տոկոսը բավականին ցածր է։
Միգուցե այս ոգևորությունը պայմանավորված է նրանով, որ մենք հնարավորինս հետաքրքիր ենք դարձնում մեր ծրագրերը: Եվ ամենակարևորը, մենք երիտասարդներին ներշնչում ենք, որ աշխարհը կախված է մեկ մարդուց, և այդ մարդն ինքը երիտասարդն է։ Եվ նրանք հավատում են, քանի որ դա ճիշտ է: Ինչո՞ւ օզոնային անցքի մասին այլևս շատ չի խոսվում։ Քանի որ որոշ միջոցներ արդյունք են տվել, և օզոնային անցքը այլևս հրատապ խնդիր չէ, այն փակվում է: Մենք պետք է նույն պրակտիկան կիրառենք պլաստիկի նկատմամբ, որպեսզի երեխաներն ու երիտասարդները հասկանան, որ այդ խնդիրըլուծելը մեր ապագան է։ Մեր ընտանիքում ամեն ինչ առավելագույնս օգտագործվում էր, ոչ այն պատճառով, որ այն էկոլոգիապես մաքուր է, հաստատված է Միլանի և Փարիզի ժողովների կողմից, ոչ։ Ուղղակի այդպես ապրելն ավելի էժան ու շահավետ էր։ Երիտասարդներին միշտ օրինակ ենք տալիս՝ պլաստիկ շշով ջուր գնելիս ջրի համար չես վճարում, քանի որ Հայաստանի մեծ մասում ծորակի ջուրը խմելու է, այլ պլաստիկ տարայի համար, որը մի քանի րոպեում դեն ես նետում։ Դուք փող եք նետում աղբարկղը: Նման հաղորդագրություններով մենք շփվում ենք դեռահասների հետ, նրանք հետաքրքրվում են։ Իսկ պատանեկության տարիներին դուք ավելի շատ հավատում եք ինքներդ ձեզ, քան որպես մեծահասակ: Երիտասարդները հավատում են, որ եթե ինչ-որ բան սկսի փոխվել, անպայման կփոխվի։